تغییرات مکانی کیفیت آب و برخی خصوصیات خاک در دشت یزد- اردکان

آب زیرزمینی یکی از مهمترین منابع تأمین آب شرب مورد نیاز انسان است. استفاده از آب های زیرزمینی در کشور ما که فاقد منابع آب سطحی فراوان است، از دیر باز رواج بسیار داشته است. امروزه نیز بخش مهمی از آب های مورد نیاز، به خصوص در بخش کشاورزی و برای مصارف شهری از منابع زیرزمینی تأمین می شود. هدف از این پژوهش بررسی تغییرات مکانی کیفیت آب و برخی خصوصیات خاک در دشت یزد-اردکان است. این دشت در منطقه ای خشک واقع شده و به علت خشکسالی های مکرر در چند سال اخیر، استفاده از آب های زیرزمینی برای کشاورزی و تأمین آب شرب شهرها و روستاها اهمیت بسیار زیادی یافته است. منطقه مطالعاتی به وسعت 504 کیلومتر مربع در دشت یزد-اردکان در مرکز استان یزد واقع گردیده است. نمونه برداری از آب چاه ها و خاک های منطقه به صورت تصادفی انجام شد. تعداد 123 نمونه آب چاه طی دو مرحله نمونه برداری در اواخر فصل خشک (مهر ماه) و اواخر فصل مرطوب (اردیبهشت ماه) جمع آوری شد. تعداد 128 نمونه خاک) cm20-0( از همان موقعیت آب ها برداشت شد و برخی از پارامترهای شیمیایی در نمونه های آب و خاک اندازه گیری شد. تغییرنمای همه جهته پارامترها در نمونه های آب و خاک های برداشت شده از منطقه با استفاده از نرم افزار variowin تهیه گردید. با استفاده از کریجینگ بلوکی و برنامه رایانه ای illwis 3 نقشه های مربوطه به غلظت پارامترها در خاک و آب تهیه گردید. نتایج بررسی های زمین آماری حاکی از دقت نسبتاً خوب مقادیر تخمین زده شده می-باشد و نشان داد که بیشترین غلظت فلوراید و نیترات مربوط به مناطق کشاورزی می باشد. نقشه های حاصل از کریجینگ بلوکی فلوراید با نقشه های حاصل از کریجینگ بلوکی کلسیم، منیزیم و sar در مهرماه و با نقشه های کریجینگ کلسیم، منیزیم و بی کربنات در اردیبهشت ماه هماهنگی داشت. به دلیل عدم دستیابی به ساختار مناسب تغییرنما، عملیات کریجینگ و تهیه نقشه در دو فصل نمونه برداری دو مورد پارامتر نیترات صورت نگرفت. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که تغییرات غلظت فلوراید طی دو مرحله نمونه برداری مرتبط با شرایط هیدروشیمیایی محیط می باشد. میانگین غلظت فلوراید در مرحله اول بیشتر از مرحله دوم نمونه برداری بود، اما میانگین غلظت نیترات در مرحله دوم نمونه برداری نسبت به مرحله اول نمونه برداری افزایش نشان داد، غلظت فلوراید و نیترات در محدوده آب های غیرآلوده قرار داشت. با توجه به حد استاندارد فلوراید در آب آبیاری (mg/l 5/1) و در آب آشامیدنی (mg/l 1) میزان فلوراید اندازه گیری شده در این پژوهش در محدوده مناسب جهت آبیاری و دارای کمبود جهت آب آشامیدنی است. از نظر مقدار نیترات نیز آب های مورد مطالعه در این پژوهش جهت آب آبیاری و آب آشامیدنی در محدوده استاندارد قرار داشتند. با توجه به واقع شدن دشت یزد-اردکان در منطقه خشک، کمبود بارندگی و عمق زیاد چاه ها در منطقه مطالعاتی، خصوصیات خاک نتوانست تغییرات فلوراید و دیگر پارامترهای شیمیایی در آب های زیرزمینی در طی دو فصل نمونه برداری را توجیه کند.